Handelingsrepertoire voor veranderaars

Wat helpt je verder in je veranderopgave?

Elke situatie is anders. Toch zijn er overeenkomsten in de verhalen van veranderaars over wat werkt in veranderopgaven. Dat is handelingsrepertoire op basis van gezond verstand, vaak onderbouwd met theorie uit een opleiding. Of nieuw repertoire geleerd in een opleiding. Gedeelde ervaringen van wat werkt leveren de volgende tips op.

Bouw aan betekenisvolle communicatie

• Gebruik verhalen, metaforen en visualisaties zoals praatplaten en learning maps. Symbolen zoals het kampvuur en metaforen zoals surfen op de golven, helpen om complexe veranderingen visueel en tastbaar te maken.

• Zoek de mensen op waar ze zijn. Stem je communicatiekanaal af op de doelgroep: gebruik niet alleen intranet, denk ook aan post-its, posters bij de koffiemachine, gesprekken tijdens werkoverleggen, social media.

• Houd het klein en herkenbaar: gebruik ervaringsvoorbeelden in plaats van beleidsverhalen.

Werk gedragsgericht

• Formuleer doelgedrag en expliciteer wat je medewerkers wilt zien doen.
  Bijvoorbeeld: de bewoner zelf de krant laten halen.

• Gebruik gedragsmodellen zoals “What’s in it for me?” of SCARF om de motivatie van medewerkers te begrijpen. SCARF staat voor status, certainty (zekerheid), autonomie, relatedness (verbinding) en fairness (rechtvaardigheid).

• Maak tijd voor reflectie op bestaand gedrag: waarom doen mensen wat ze doen?
  Wat zit er onder? Want elk gedrag komt ergens vandaan en staat ergens voor.

Creëer ruimte en ritme voor leren en veranderen

• Faciliteer mensen zodanig, dat zij ook echt ruimte krijgen voor leren en veranderen. Zodat het er niet “bijkomt”, maar ingebed onderdeel is van het dagelijks werk.

• Werk met kleine stappen (een olifant eet je met kleine lepeltjes). Stem het tempo af op wat mensen aankunnen.

• Vier successen actief en vaak: benoem voortgang en geef erkenning.

• Gebruik bijvoorbeeld een dagstart of maandelijkse terugblik als ritueel om stil te staan bij de voortgang.

Zorg voor systemische scherpte en realisme

• Zorg voor een duidelijke opdracht, waarin het waartoe, het wat, het hoe en met wie, helder is geformuleerd.

• Onderzoek je eigen rol, positie en invloed. Waar ben jij van? Wat is je mandaat? Wie moet je betrekken?

• Zie de gelaagdheid in organisaties: gebruik modellen als het samenwerkingsmodel van Common Eye of de X-curve om strategisch te kijken.

• Durf te stoppen of uit te faseren. Niet alles hoeft altijd afgemaakt te worden – creëer ruimte door bewust los te laten.

Investeer in relaties en netwerken

• “Veranderen gebeurt in relaties.”

• Breng sleutelfiguren in kaart. Wie beïnvloedt wie? Wie heb je nodig?

• Gebruik informele netwerken (drink veel koffie) met cruciale mensen.

• Werk met kleine rebellenclubjes zoals een Gideonsbende of ambassadeurs: geef hun mandaat en ondersteuning.

Gebruik weerstand als ingang voor dialoog

• Weerstand is informatie. Geef weerstand aandacht vanuit nieuwsgierigheid. Vraag door met oprechte interesse.

• Zie weerstand niet als tegenwerking, maar als signaal. Waar zit zorg, verwarring, rouw om verlies?

• Vraag dóór (bijv. met 5x waarom) en erken het ongemak.

• Bied ruimte voor het verhaal van de ander, ook als dat schuurt.

Verbind aan het grotere doel

• Geef een eerlijk en lonkend perspectief. Waarom doen we dit? Wat staat er op het spel?

• Het doel moet hoopvol zijn en realistisch.

• Formuleer wat ‘kwaliteit van leven’ of ‘waardigheid’ concreet betekent in gedrag en keuzes.

• Werk vanuit het primaire proces. Zet de cliënt, bewoner of medewerker zichtbaar centraal.

Stimuleer eigenaarschap en initiatief

• Laat teams eigen werkpakketten kiezen of mee ontwerpen.

• Gebruik metaforen zodat mensen hun eigen verhaal over hun eigen rol en bijdrage kunnen maken.

• Stel het eigenaarschap van de cliënt centraal.

• Onderzoek waar energie zit. Laat los wat doodloopt, versterk wat werkt.

Pak je rol

• Contracteer helder.

• Kies een passende veranderstijl en wees helder over je verwachtingen.

• Zoom uit en zoom in. Verdiep je in de onderstroom, die creëert de patronen.

• Toon daadkracht en lef.

• Adresseer, hak knopen door en gebruik metacommunicatie.

Reflectie op deze lijst van tips
Het uitwisselen van de eigen praktijktheorieën helpt alle veranderaars en draagt bij aan het gedeelde besef er niet alleen voor te staan. Er is dan ook een grote honger naar van elkaar leren en materiaal delen. De verandering helpen dragen is niet hetzelfde als het leuk maken of luchtig houden. Het is een trektocht. Bewegen, duiden, luisteren en samen zoeken. Het combineren van hart voor de zorg met behapbare stappen en doelen, waarin waardigheid van cliënten en medewerkers centraal staan.